Welke soorten emoties zijn er?

In emotiegerichte therapie wordt uitgegaan van vier type emoties; primair adaptieve, primair maladaptieve, secundair maladaptieve en instrumentele.

1.Het ‘goud’: primair adaptieve emoties

Bij primair adaptieve emoties gaat het om je ‘gut-feeling’. Dit zijn de emoties die we meer willen voelen. Ik zal ze vanaf nu ‘helpende emoties’ noemen.

Deze emoties zijn per definitie nooit te veel of niet passend. Helpende emoties zijn directe reacties op een concrete situatie. Ze zijn als een sleutel in een slot. Je voelt je boos omdat op dat moment iemand over je grenzen gaat en je een grens moet stellen. Je voelt je verdrietig omdat je iets/iemand belangrijks verloren bent en je troost nodig hebt. Je schaamt je omdat je iets gedaan hebt wat tegen de normen van de groep in gaat zodat je je even wat op de achtergrond kunt stellen om zo de verbinding met de groep te herstellen.

Er gaat emotioneel niks vooraf aan helpende emoties. Het is niet dat je je boos voelt omdat je je eigenlijk onzeker voelt. Of dat je bang bent omdat je je eigenlijk boos voelt.

Als je handelt naar helpende emoties, ervaar je na afloop opluchting.

Het probleem is dat de meesten van ons als kind al geleerd hebben om (sommige) helpende emoties te onderdrukken. Als je als kind geen ruimte krijgt om je af en toe boos te voelen, dan leer je om helpende boosheid te onderdrukken. Als volwassene kun je dan nog steeds wel boos worden, maar dat is dan meestal secundaire boosheid (zie verderop). Als je als kind geen ruimte of aandacht krijgt voor verdriet, dan leer je helpend verdriet te onderdrukken.

Veel van de doelen waarmee mensen in therapie komen gaan eigenlijk over het meer voelen van helpende emoties:

“Ik wil meer voor mezelf op kunnen komen” (helpende boosheid)

“Ik wil meer liefde voelen” (liefde)

“Ik wil weten wie ik ben” (helpende boosheid)

“Ik wil meer mezelf kunnen zijn” (helpende boosheid)

“Ik wil meer leven vanuit mijn kern” (helpende boosheid)

“Ik wil weten wat ik met mijn leven wil doen” (helpende boosheid)

“Ik wil me minder alleen voelen” (helpend verdriet & helpende boosheid)

2.De ‘core pain’: primair maladaptieve emoties

De ‘core pain’ (kernpijn) zijn die emoties die ons het meeste pijn doen. Dit zijn de emoties verbonden met pijnlijke momenten in ons leven, met name in onze jeugd. Het zijn die pijnlijke gevoelens die we niet persé elke dag voelen. Maar soms steken ze de kop op. En als we ze voelen, dan herkennen we ze omdat ze ons vaak al sinds onze jeugd achtervolgen.

Een voorbeeld van een core pain is hechtingsangst. Als je je als kind onzeker hebt gevoeld in belangrijke relaties (bijv. met je moeder), dan kun je hechtingsangst ontwikkelen.

Een ander voorbeeld is diepe schaamte. Als je als kind veel kritiek of vernedering hebt ervaren, dan kun je een diepe schaamte over jezelf ontwikkelen. Je kunt dit trouwens ook ontwikkelen als je te weinig (emotionele) aandacht hebt gehad. Dat roept net zo goed schaamte op.

Het is helaas niet zo dat je core pain verdwijnt als je je beter gaat voelen. Door je beter te voelen wordt je core pain minder snel getriggerd. Maar op de achtergrond blijft het aanwezig. Het steekt dan weer de kop op op momenten dat je je minder voelt (periodes van stress, hangover, moeilijke levensgebeurtenissen).

Het is helaas ook niet zo dat je core pain verdwijnt door het te bestrijden met logica. Voor de spiegel gaan staan en 20 keer tegen jezelf vertellen dat je toch echt een waardevol persoon bent kan misschien helpen om je op dat moment wat beter te voelen. Maar je core pain blijft gewoon intact.

Core pain is vergelijkbaar met het concept ‘schema’s’ in schematherapie en kernovertuigingen in cognitieve gedragstherapie.

Core pain is/zijn maladaptieve emoties. Dat wil zeggen dat deze emoties je niet helpen in een situatie. Core pain zorgt ervoor dat je je terugtrekt/niks doet. Iemand gaat bijvoorbeeld je grens over, en doordat je je schaamt over jezelf laat je het gebeuren. Of je voelt je heel verdrietig. Doordat je bang bent dat je nu met je emoties ‘teveel’ bent voor je vrienden, slik je je verdriet in.

3.Secundair maladaptieve emoties

Secundair maladaptieve emoties (ik noem ze vanaf nu in het kort secundaire emoties) zijn emotionele reacties op je core pain. Je voelt je boos omdat je je eigenlijk bang voelt. Of je bent heel bang omdat je je eigenlijk diep van binnen schaamt.

Secundaire emoties zijn de moeilijke emoties die we dagelijks kunnen voelen. Deze zitten het meest aan de oppervlakte.

Voorbeelden van secundaire emoties zijn bezorgdheid, depressieve gevoelens, stress, machteloosheid, frustratie. Meestal zijn dit soort gevoelens de aanleiding voor mensen om hulp te zoeken.

Het lastige van secundaire emoties is dat ze niet over een specifieke situatie gaan. We voelen ons boos op alles en iedereen. Of we voelen ons boos en weten niet precies waarom en op wie.

Wat verder lastig is aan secundaire emoties is dat ze ons niet helpen om adequaat met situaties om te gaan. Secundair verdriet kan ons doen afsluiten van de mensen om ons heen, waardoor we ons nog slechter voelen. Secundaire angst kan ons motiveren om nog meer te gaan piekeren waardoor we ons nog angstiger voelen. Secundaire boosheid kan ons motiveren om mensen te kwetsen of relaties/dingen kapot te maken.

Omdat secundaire emoties ons niet helpen, heten ze maladaptief.

Hoewel we meestal het meest last hebben van secundaire emoties, is het toch verstandig om in therapie te focussen op de core pain. De core pain is namelijk de oorzaak van de secundaire emoties.

Instrumentele emoties

Instrumentele emoties zijn emoties die we gebruiken om een bepaalde reactie van onze omgeving op te roepen terwijl we die niet echt diep van binnen voelen. Huilen om te voorkomen dat we gestraft worden. Liefde laten zien om de ander aan ons te binden. Berouw laten zien om een ruzie te beëindigen.

Instrumentele emoties zorgen vaak voor misverstanden of conflicten met iemands omgeving.

Basisemoties

Van de meeste basisemoties (bang, boos, blij, verdrietig, schaamte, etc.) is er een behulpzame variant, een core pain variant, een secundaire variant en een instrumentele variant. Zo bestaat er behulpzame schaamte, core pain schaamte, secundaire schaamte en instrumentele schaamte.

Soms wordt gezegd dat er positieve emoties zijn (o.a. blij, trots, liefde) en negatieve (o.a. verdriet, schaamte, angst). Dit onderscheid tussen positieve en negatieve emoties wordt binnen emotiegerichte therapie niet gemaakt; de vraag is of een emotie helpend is of niet. Ook emoties die negatief aanvoelen kunnen belangrijk zijn om te voelen (zoals helpend verdriet bij het overlijden van een naaste en helpende angst in een bedreigende situatie).